ଭାରତ-ଚୀନ୍ ସମ୍ପର୍କର ଭବିଷ୍ୟତ

ଡକ୍ଟର ଲକ୍ଷ୍ମଣ ସାହୁ  : ଭାରତ ଓ ଚୀନ୍ ମଧ୍ୟରେ ସାମରିକ ବିବାଦ ଏକ ସମ୍ବେଦନଶୀଳ ପ୍ରସଙ୍ଗ ପାଲଟିଛି  । ଦୁଇ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ସାଂସ୍କୃତିକ, ଅର୍ଥନୈତିକ ଓ ରାଜନୈତିକ ପରସ୍ପର ଉତ୍ତମ ସମ୍ପର୍କ ଥିବାବେଳେ ସୀମା ବିବାଦ ଓ ରଣନୀତିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଏହି ସମ୍ପର୍କକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିଛି  । ଆଲୋଚନା ମାଧ୍ୟମରେ ସୀମା ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ ପାଇଁ ଉଭୟ ଦେଶରେ ଅନେକ ଚେଷ୍ଟା କରାଯାଇଛି  । କିନ୍ତୁ ବାସ୍ତବରେ ଐତିହାସିକ କାରଣ ଓ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଏହି ସମସ୍ୟା ଜଟିଳ ରହିଛି  । ଏହାର ସ୍ଥାୟୀ ସମାଧାନ ଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ  । ବର୍ତ୍ତମାନ ସୀମାବର୍ତ୍ତୀ ଅଞ୍ଚଳରେ ପାଟ୍ରୋଲିଂ ସମ୍ପର୍କରେ ଦୁଇ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ଚୁକ୍ତିନାମା ହୋଇଛି  । ଯଦିଓ ଏହାକୁ ସୀମା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ଉପରେ ବିସ୍ତୃତ ଚୁକ୍ତିନାମା ଭାବରେ ଦେଖାଯିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ  । ଚୀନ୍ ଏହାର ଆଞ୍ଚଳିକ ଦାବିକୁ ବଜାୟ ରଖିବା ପାଇଁ ଧାରଣ ରଣନୀତି ଆପଣେଇଛି  ।
ଏହା ଏକ ଦୀର୍ଘକାଳୀନ ସ୍ତରକୁ ସମସ୍ୟାକୁ ବଢାଇଥାଏ ଓ ତା’ପରେ ସାମରିକ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ନୀତି ମାଧ୍ୟମରେ ଚାପ ପ୍ରୟୋଗ କରି ଏହାର ସ୍ୱାର୍ଥ ପୂରଣ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରେ  । ଚୀନ୍ର ସାମରିକ ରଣନୀତିର ମୁକାବିଲା ପାଇଁ ଭାରତ ବହୁମୁଖୀ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କରିଛି  । ୨୦୨୦ ରେ ଗାଲୱାନ ଉପତ୍ୟକାରେ ଚୀନ୍ ସାମରିକ ବାହିନୀ ସହିତ ହିଂସାତ୍ମକ ସଂଘର୍ଷ ପରେ ଭାରତ ଏଲଏସି  ଉପରେ ନିଜର ସାମରିକ ନିୟୋଜନ ବୃଦ୍ଧି କରିଥିଲା  । ଦୀର୍ଘସ୍ଥାୟୀ ସ୍ଥିରତା ଓ ସୀମାର ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ବଜାୟ ରଖିବା ପାଇଁ ଭାରତ ଚୀନ୍ ଉପରେ କ୍ରମାଗତ ଚାପ ବଜାୟ ରଖିଛି  । ଯାହା ଦକ୍ଷିଣ ଚୀନ୍ ସାଗର ଓ ତାଇୱାନରେ ଚୀନ୍ର ସାମରିକ ଅଭିଳାଷକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିବାରେ ଲାଗିଛି  ।
ଭାରତ-ଚୀନ୍ ସୀମାରେ ଥିବା ଅଧିକାଂଶ ଅଞ୍ଚଳ ପାର୍ବତ୍ୟ ଓ ଅଧିକÿ ଉଚ୍ଚତାବିଶିଷ୍ଟ ଅଟେ । ଏହି କଠିନ ଭୌଗୋଳିକ ଅବସ୍ଥା ସାମରିକ କାର୍ଯ୍ୟ ପରିଚାଳନା ଏବଂ ଯୋଗାଣରେ ଅସୁବିଧା ସୃଷ୍ଟି କରେ  । ଅଧିକÿ ଉଚ୍ଚତାବିଶିଷ୍ଟ ଅଞ୍ଚଳରେ ପାଣିପାଗ ଅବସ୍ଥା ପ୍ରାୟତଃ  ପ୍ରତିକୂଳ, ସାମରିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ଉପରେ ପ୍ରଭାବ ପକାଇଥାଏ  । ଭାରତ ଚୀନ୍ ସୀମାରେ ସାମରିକ ବାହିନୀର ନିୟୋଜନକୁ ବ୍ୟାପକ ଭାବେ ବୃଦ୍ଧି କରିଛି  । ଯାହାକି ଚୀନ୍ ପାଇଁ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି କରିଛି  । ବିଶେଷ କରି ବିବାଦୀୟ ଅଞ୍ଚଳରେ ସାମରିକ ସନ୍ତୁଳନ ବଜାୟ ରଖିବା କଷ୍ଟକର ହୋଇପଡିଛି  । ବାସ୍ତବରେ ଭାରତ ଏବଂ ଚୀନ୍ ମଧ୍ୟରେ ସୀମା ବିବାଦ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଜଟିଳ ଏହାର ଅଞ୍ଚଳ ସହରଗୁଡ଼ିକର ଭାରତର ଧାରଣା ଜାତୀୟ ଅଖଣ୍ଡତା, ସାର୍ବଭୌମତ୍ୱ  ଓ ଐତିହାସିକ ଅଧିକାର ଉପରେ ଆଧାରିତ  । ଏହି ଧାରଣା ଭାରତର ଭୌଗୋଳିକ ସୀମା, ସାଂସ୍କୃତ ବିବିଧତା ଓ ସୁରକ୍ଷା ଚିନ୍ତାଧାରାକୁ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରେ   ।
 ସେହି କ୍ଷମତାଶାଳୀ ଦେଶମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଚୀନ ଅନ୍ୟତମ, ଯାହାର ବୈଦେଶିକ ନୀତି ଶକ୍ତି ଓ ନିୟନ୍ତ୍ରଣକୁ କେନ୍ଦ୍ର କରି ରହିଛି  । ପଡୋଶୀ ଦେଶର ଜମି ଦଖଲ କରିବାକୁ ଚୀନ୍ର ବିସ୍ତାର ନୀତି ବିଭିନ୍ନ  ଐତିହାସିକ, ରାଜନୈତିକ ଓ ରଣନୀତିକ କାରଣ ଉପରେ ଆଧାରିତ  ।  ୧୯୧୪ର ସିମଲା ଚୁକ୍ତିନାମା ଆଧାରରେ ଭାରତ ମ୍ୟାକମୋହନ୍ ଲାଇନକୁ ଦୁଇ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ସୀମା ରେଖା ଭାବରେ ବିବେଚନା କରାଯାଇଛି, କିନ୍ତୁ ଚୀନ୍ ଏହାକୁ ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାନ କରିଛି  । ଭାରତ ଓ ତିବ୍ଦତ ମଧ୍ୟରେ ଏହି ସୀମା ଚୁକ୍ତିନାମାକୁ ଚୀନ୍ କଦାପି ସ୍ୱୀକୃତି ଦେଉ ନାହିଁ  ।  ଭାରତ ଓ ଚୀନ୍ ମଧ୍ୟରେ ସୀମା ପ୍ରାୟ ସାଢ଼େ ତିନି ହଜାର କିଲୋମିଟର  । ଏହାର ଲମ୍ବ ମାତ୍ର ଦୁଇ ହଜାର କିଲୋମିଟର ବୋଲି ଚୀନ୍ ଭାରତର ଲଦାଖ ଓ ଅରୁଣାଚଳ ପ୍ରଦେଶ ଉପରେ ଦାବି କରିଛି  । ଏହି ସୀମା ବିବାଦ ହିଁ ଦୁଇ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ତିକ୍ତତା ସୃଷ୍ଟି କରେ  । ୨୦୨୦ ରେ ଗାଲୱାନରେ ସଂଘର୍ଷ ସୀମା ବିବାଦକୁ ଅଧିକ ଗୁରୁତର କରିଥିଲା  । ଏହା ପରେ ଉଭୟ ପକ୍ଷ ସେଠାରେ ସେମାନଙ୍କର ସାମରିକ ବାହିନୀକୁ ନିୟୋଜନ ଅଧିକ ପରିମାଣରେ ବୃଦ୍ଧି କରିଥିଲେ, ଯେଉଁ କାରଣରୁ ଉତ୍ତେଜନା ଆହୁରି ବଢି ଯାଇଥିଲା  । ବାସ୍ତବରେ କଣ୍ଟ୍ରୋଲ୍ ଲାଇନ୍ ର ଅସ୍ପଷ୍ଟତା ହେତୁ ଦୁଇ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ଅନେକ ସମୟରେ ବିବାଦ ଦେଖାଦେଇଥାଏ  ।
ଅନେକ ଦଶନ୍ଧି ପରେ ମଧ୍ୟ ଭାରତ ଓ ଚୀନ୍ ମଧ୍ୟରେ ସୀମା ବିବାଦକୁ ନେଇ କୌଣସି ସ୍ଥାୟୀ ଚୁକ୍ତି ହୋଇପାରି ନାହିଁ  । ବରଂ ଦୁଇ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ଅଧିକ ତିକ୍ତତା ବୃଦ୍ଧି ଘଟିବାରେ ଲାଗିଛି  । ଦେଖିବାକୁ ଗଲେ ଅବିଶ୍ୱାସ ଓ ଜିଓ-ଷ୍ଟ୍ରାଟେଜିକ୍ ଚିନ୍ତାଧାରା ଏକ ସ୍ଥାୟୀ ଚୁକ୍ତିରେ ବାଧା ସୃଷ୍ଟି କରେ  । ଚୀନ୍ର ସୀମା ଭାରତୀୟ ହିମାଳୟ ଅଞ୍ଚଳ ସହିତ ଲାଗି ରହିଛି  । ଗୋଟିଏ ଶକ୍ତି ପାହାଡ ଓ ଅପହଞ୍ଚ ଅଞ୍ଚଳରୁ ଲାଭ ପାଇଥାଏ  । ଏହା ତାକୁ ଭାରତୀୟ ସାମରିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ଉପରେ ନଜର ରଖିବା ଏବଂ ଶୀଘ୍ର ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଦେବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ  । ଏସିଆର ଏହି ବୃହତ ଶକ୍ତିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବିବାଦ ମଧ୍ୟ ବିଶ୍ୱ ସ୍ତରକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରୁଛି  । ଭାରତ ଏହାର ସାମରିକ ଗଠନକୁ ଆଧୁନିକୀକରଣ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରୁଛି  । ଚୀନ୍ ମଧ୍ୟ ଦ୍ରୁତ ଗତିରେ ନିଜର ସାମରିକ ସାମର୍ଥ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି କରୁଛି  । ଚୀନ୍ ପାକିସ୍ଥାନ, ବାଂଲାଦେଶ, ମାଲଦ୍ୱୀପ ଓ ଶ୍ରୀଲଙ୍କା ପରି ଭାରତର ପଡୋଶୀ ଦେଶରେ ପୁଞ୍ଜି ବିନିଯୋଗ ବୃଦ୍ଧି କରିଛି ଯାହା ଭାରତର ରଣନୀତିକ ଆହ୍ୱାନକୁ ବଢାଇ ଦେଇଛି  । ଚୀନ୍ ଓ ଭାରତ ମଧ୍ୟରେ ରଣନୀତିକ ଓ ଭୌଗୋଳିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି  । ଭୌଗୋଳିକ ରାଜନୈତିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତା , ଭୌଗୋଳିକ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ ଓ ରଣନୀତିକ ସ୍ଥିତିକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିବା ପ୍ରୟାସକୁ ପ୍ରୋସôାହିତ କରିଥାଏ  । ଯାହା ଯୁଦ୍ଧ ଓ ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱର ସମ୍ଭାବନାକୁ ନେଇଥାଏ  ।
ଗତ ବର୍ଷ ଦିଲ୍ଲୀରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ଜି -୨୦ ଶିଖର ସମ୍ମିଳନୀରେ ଉପସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିବା ଭାରତ-ମଧ୍ୟ ପୂର୍ବ-ୟୁରୋପ ଅର୍ଥନୈତିକ କରିଡର ଯୋଜନା ଚୀନ୍ର ପ୍ରଭାବକୁ ଧାରଣ ଓ ସୀମିତ ରଖିବା ପାଇଁ ଏକ ପ୍ରୟାସ ଥିଲା  । ଏହି ପ୍ରକଳ୍ପରେ ଭାରତ, ୟୁଏଇ, ସାଉଦି ଆରବ, ୟୁରୋପୀୟ ୟୁନିଅନ୍, ଫ୍ରାନ୍ସ, ଇଟାଲୀ, ଜର୍ମାନୀ ଓ ଆମେରିକା ଜଡିତ ଅଛନ୍ତି  । ଏହି ଅର୍ଥନୈତିକ କରିଡର ମାଧ୍ୟମରେ ଏସିଆରୁ ମଧ୍ୟ ପୂର୍ବ ଓ ୟୁରୋପ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବାଣିଜ୍ୟ କରାଯିବ  । ଏହି କରିଡରକୁ ଚାଇନାର ‘ୱାନ ବେଲ୍ଟ ୱାନ ରୋଡ'ର ଉତ୍ତର ଭାବରେ ବିବେଚନା କରାଯାଉଛି  । ଚୀନ୍ର ଏହି ପ୍ରକଳ୍ପ ଏହାର ପ୍ରାଚୀନ ରେଶମ ରୋଡର ଧାରଣା ଉପରେ ଆଧାରିତ  । ଏହା ପ୍ରତିବଦ୍ଧତା ସହିତ ଏହାକୁ ପୁନଃବିକାଶ କରୁଛି  ।
ଏହି ପ୍ରକଳ୍ପ ଅଧୀନରେ ଚୀନ୍ ମଧ୍ୟ ଏସିଆରୁ ୟୁରୋପ ଓ ଆଫ୍ରିକା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସଡ଼କ, ରେଳ, ବନ୍ଦର, ପାଇପଲାଇନ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଭିତ୍ତିଭୂମି ମାଧ୍ୟମରେ ପହଞ୍ଚିବାକୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହେଉଛି  । ଆମେରିକା ମଧ୍ୟ ସେହି ଦେଶଗୁଡ଼ିକୁ ଏସିଆର ବିଶ୍ୱସ୍ତ ସହଯୋଗୀମାନଙ୍କ ସହ ଯୋଡିବା ନୀତିରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଛି  । ଯାହା ଚୀନ୍ର ବିସ୍ତାରବାଦୀ ନୀତି ଓ ବେଆଇନ ଦାବି ଦ୍ୱାରା ଅସୁବିଧାରେ ପଡିଛି  । ଏହି ଦେଶଗୁଡ଼ିକରେ ଭାରତ, ଇଣ୍ଡୋନେସିଆ, କିର୍ଗିଜସ୍ଥାନ, କାଜାଖସ୍ତାନ, ଲାଓସ୍ ଓ ଭିଏତନାମ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ  । ଏହି ଦେଶଗୁଡିକ ମଧ୍ୟରୁ କେତେକ ଦକ୍ଷିଣ ଚୀନ୍ ସାଗରରେ ଚୀନ୍ର ବେଆଇନ ଦାବିକୁ ଚ୍ୟାଲେଞ୍ଜ କରିବାକୁ ଚାହୁଁଛନ୍ତି ଓ ଚୀନ୍ର ଭୌଗୋଳିକ ସୀମା ବିସ୍ତାର କରିବାକୁ ସାମରିକ ଚାପ ଓ ଏନକାଉଣ୍ଟର ଘଟଣାରେ କେତେକ ଦେଶ ଅସନ୍ତୋଷ ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି  । କାଜାଖସ୍ତାନ, କାମ୍ବୋଡିଆ ଓ ଦକ୍ଷିଣ କୋରିଆର ସାର୍ବଭୈାମତ୍ୱକୁ ଚ୍ୟାଲେଞ୍ଜ କରୁଥିବାବେଳେ ଚୀନ୍ ସେମାନଙ୍କୁ ଐତିହାସିକ ଭାବରେ ଦାବି କରିଛି  । ନେପାଳ ଓ ଭାରତ ତଥା ଦକ୍ଷିଣ ଚୀନ୍ ସାଗରର ଅନେକ ଅଞ୍ଚଳରେ ଚୀନ୍ର ସମାନ ଦାବି ରହିଛି  । ଭାରତ-ପ୍ରଶାନ୍ତ ମହାସାଗରରେ ଚାଇନା କ୍ୱାଡ ଭଳି ଫୋରମ୍ ମାଧ୍ୟମରେ ଭାରତ, ଆମେରିକା, ଜାପାନ ଓ ଅଷ୍ଟ୍ରେଲିଆ ସହିତ ମିଳିତ ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛି  । ତଥାପି ପ୍ରଭାବକୁ ପ୍ରତିହତ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରୁଛି  ।
ବାସ୍ତବରେ ଭାରତ ଓ ଚୀନ୍ ମଧ୍ୟରେ ସୀମା ବିବାଦରେ ମ୍ୟାକମୋହନ୍ ଲାଇନ ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଉପାଦାନ ପାଲଟିଛି  । ଏହି ରେଖା କେବଳ ଭୌଗୋଳିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ନୁହେଁ, ଏହା ଭାରତ-ଚୀନ୍ ସମ୍ପର୍କର ରାଜନୈତିକ ସ୍ଥିରତା ପାଇଁ ମଧ୍ୟ ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ  । ମ୍ୟାକମୋହନ୍ ଲାଇନ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଚୀନ୍ର ଅସ୍ପଷ୍ଟ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ଭାରତ ଏବଂ ଚୀନ୍ର ସମ୍ପର୍କରେ ଏକ ପ୍ରମୁଖ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ରହିଛି  । ଏହା ମଧ୍ୟ ଦେଖାଯାଉଛି ଯେ ଭାରତ ସହ ସୀମା ବିବାଦର ସମାଧାନ ପାଇଁ ଚୀନ୍ ସେଭଳି ସମ୍ବେଦନଶୀଳ ନୁହେଁ  । ଚୀନ୍ର ଆକ୍ରମଣାତ୍ମକ ମନୋଭାବ ଓ ସାମରିକ ରଣନୀତିକୁ ପ୍ରତିହତ କରିବା ପାଇଁ ଏହାର ସାମୂହିକ ଘେରି ରହିବା ଆବଶ୍ୟକ  । ମାନସିକ ଚାପ କୌଶଳ ଯୁଦ୍ଧର ଫଳାଫଳକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିପାରେ  । ଏକଥା ସତ ଚୀନ୍ ସହିତ ଭାରତ କଥା ହେବା ଏବଂ ଯୋଗାଯୋଗ କରିବା ଉଚିତ୍  । କିନ୍ତୁ ଏହା ଉପରେ ଚାପ ବଜାୟ ରଖିବା ପାଇଁ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଦେଶ ଓ ଆମେରିକା ସହ ମଧ୍ୟ ଏହାର ରଣନୀତିକ ସମ୍ପର୍କ ବଜାୟ ରଖିବାକୁ ପଡ଼ିବ..!!!
   ଅଧ୍ୟକ୍ଷ,  ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ଓ ସାହିତ୍ୟ ବିଭାଗ
   ମହାନଦୀ ବିହାର ମହିଳା ସ୍ନାତକ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ
   କଟକ -୪ , ସଂପର୍କ: ୯୦୪୦୧୫୧୪୭୫