ବିଷମକଟକର ଆରାଧ୍ୟା ଦେବୀ ମା’ ମାର୍କମା : ଆସ୍ଥା, ସଂସ୍କୃତି ଓ ଐତିହ୍ୟର ଜୀବନ୍ତ ପ୍ରତୀକ

ରାୟଗଡ଼ା ଜିଲ୍ଲାର ବିଷମକଟକ ସହରରେ ଅବସ୍ଥିତ ମା’ ମାର୍କମାଙ୍କ ମନ୍ଦିର କେବଳ ଏକ ପୂଜାସ୍ଥଳୀ ନୁହେଁ, ଏହା ସ୍ଥାନୀୟ ଆସ୍ଥା, ସଂସ୍କୃତି ଓ ଐତିହ୍ୟର ଜୀବନ୍ତ ପ୍ରତୀକ । ଓଡ଼ିଶାରେ ଏକମାତ୍ର ଏହି ଶକ୍ତିପୀଠରେ ମା’ ମାର୍କମା ସହ ତାଙ୍କ ଭଉଣୀ ମା’ କର୍କମାଙ୍କୁ ସମାନ ସ୍ଥାନ ଦେଇ ପୂଜା କରାଯାଏ । ଏହି ପୀଠ ଅଞ୍ଚଳବାସୀଙ୍କ ଧାର୍ମିକ ଜୀବନର କେନ୍ଦ୍ରବିନ୍ଦୁ ହେବା ସହିତ ସମଗ୍ର ରାୟଗଡ଼ା ଜିଲ୍ଲାର ପରିଚୟକୁ ମଧ୍ୟ ଅଲଗା ସ୍ଥାନ ପ୍ରଦାନ କରିଛି ।

ଐତିହାସିକ ପୃଷ୍ଠଭୂମି ଓ କିମ୍ବଦନ୍ତୀ : ଇତିହାସ କୁହେ, ସୂର୍ଯ୍ୟବଂଶୀ ରାଜା କଳାହମ୍ବିର ବିଷମକଟକରେ ଶାସନ କରୁଥିବା ସମୟରେ ମା’ ମାର୍କମା ତାଙ୍କ ଇଷ୍ଟଦେବୀ ଥିଲେ । ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ ଯେ, ଯୁଦ୍ଧକ୍ଷେତ୍ରରେ ଦେବୀଙ୍କ କୃପାରେ ରାଜା ବିଜୟୀ ହୋଇଥିଲେ । ପୂର୍ବକାଳରେ ଏହି ମନ୍ଦିରରେ ନରବଳି ପ୍ରଥା ପ୍ରଚଳିତ ଥିଲା, ଯାହାକୁ ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନ କାଳରେ ବନ୍ଦ କରାଯାଇଥିଲା । ପରେ ମଇଁଷି ବଳି ପ୍ରଥା ଚାଲିଥିଲା, କିନ୍ତୁ ୧୯୫୩-୫୫ ମସିହାରେ ତତ୍‌କାଳୀନ ଆଞ୍ଚଳିକ ଅଧିକାରୀ ଗଦାଧର ମିଶ୍ରଙ୍କ ପ୍ରଚେଷ୍ଟାରେ ସେହି ପ୍ରଥାକୁ ସର୍ବଥା ବନ୍ଦ କରାଯାଇଥିଲା ।

ମନ୍ଦିର ଓ ପୂଜାବିଧି : ବିଷମକଟକର ମନ୍ଦିର ପରିସରରେ ମା’ ମାର୍କମାଙ୍କ ଭଉଣୀ ମା’ କର୍କମାଙ୍କ ମନ୍ଦିର ମଧ୍ୟ ଅବସ୍ଥିତ । ଦୁଇ ଭଉଣୀଙ୍କୁ ଏକସଙ୍ଗେ ପୂଜା କରାଯିବାର ଏହି ପ୍ରଥା ଏହି ଶକ୍ତିପୀଠକୁ ବିଶେଷ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଗୌରବ ପ୍ରଦାନ କରେ । ମନ୍ଦିର ପରିସରରେ ଦଶମହାବିଦ୍ୟାଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହାର ପବିତ୍ରତା ଓ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ପରିବେଶ ଆହୁରି ଗାଢ଼ ହୋଇଥାଏ ।

ଦଶହରା ଓ ଅଷ୍ଟମୀ ପରିକ୍ରମା : ପ୍ରତିବର୍ଷ ଏଠାରେ ଦଶହରା ଓ ଚୈତ୍ର ପର୍ବ ମହାଡମ୍ବରରେ ପାଳନ ହୁଏ । ବିଶେଷ କରି ଅଷ୍ଟମୀ ଦିନ ସହରରେ ମା’ଙ୍କ ପରିକ୍ରମା ଏକ ବିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରଥା ଭାବେ ଦେଖାଯାଏ । ସେହିଦିନ ସହରର ପ୍ରତ୍ୟେକ ସାହିରେ ମା’ଙ୍କ ଅସ୍ଥାୟୀ ମଣ୍ଡପ ସଜାଯାଇଥାଏ । ଭକ୍ତମାନେ ସେହି ମଣ୍ଡପରେ ପୂଜାର୍ଚ୍ଚନା କରି ମା’ଙ୍କୁ ସ୍ୱାଗତ କରନ୍ତି । ଏହି ପ୍ରଥା ଯୁଗ ଯୁଗ ଧରି ଚାଲିଆସୁଛି ଓ ଭକ୍ତମାନେ ବିଶ୍ୱାସ କରନ୍ତି ଯେ, ଏଭଳି ପୂଜାରେ ମା’ଙ୍କ କୃପାରେ ତାଙ୍କର ମନକାମନା ପୂରଣ ହୁଏ ।

ସାଂସ୍କୃତିକ ପ୍ରଭାବ : ମା’ ମାର୍କମା କେବଳ ବିଷମକଟକର ଇଷ୍ଟଦେବୀ ନୁହେଁ, ସେ ସ୍ଥାନୀୟ ସଂସ୍କୃତି, ଜୀବନ ଓ ପରିଚୟର ଅଖଣ୍ଡ ଅଂଶ । ତାଙ୍କ ନାମରେ ବିଷମକଟକରେ କନିଷ୍ଠ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ ଓ ଡିଗ୍ରୀ କଲେଜ୍‌ର ସ୍ଥାପନା ହୋଇଛି । ଏହାରୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ଦେବୀ ପ୍ରତି ସ୍ଥାନୀୟ ଲୋକଙ୍କର ଗଭୀର ଶ୍ରଦ୍ଧା କିପରି ଶିକ୍ଷା ଓ ସମାଜିକ ଜୀବନରେ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇଛି ।

ପର୍ଯ୍ୟଟନ ଓ ପ୍ରାକୃତିକ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ : ବିଷମକଟକ ସହରର ସୀମାରେ ନିୟମଗିରି ପାହାଡ଼ମାଳାର ସାନିଧ୍ୟରେ ଅବସ୍ଥିତ ମା’ ମାର୍କମାଙ୍କ ମନ୍ଦିର ପ୍ରାକୃତିକ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ଓ ଧାର୍ମିକତାର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ସମନ୍ୱୟ । ପ୍ରାକୃତିକ ପରିବେଶ ମଧ୍ୟରେ ଅବସ୍ଥିତ ଏହି ପୀଠ ପର୍ଯ୍ୟଟକମାନଙ୍କୁ ଶାନ୍ତି, ଭକ୍ତି ଓ ଅନ୍ତରିକ ଆନନ୍ଦର ଅଭିଜ୍ଞତା ଦେଇଥାଏ । ବିଷମକଟକର ମା’ ମାର୍କମା ମନ୍ଦିର କେବଳ ଏକ ଶକ୍ତିପୀଠ ନୁହେଁ, ବରଂ ରାୟଗଡ଼ା ଓ ସମଗ୍ର ଓଡ଼ିଶାର ଗୌରବ, ଯାହାରେ ଆସ୍ଥା, ଐତିହ୍ୟ ଓ ସଂସ୍କୃତିର ସାମ୍ୟବସ୍ଥା ସ୍ପଷ୍ଟ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ ।